Basis voor duurzaam waterbeheer in Benin
Hoeveel water moet er minimaal door de Ouémé-rivier in Benin stromen om belangrijke ecosystemen en biodiversiteit in de delta te behouden? Lokale experts onderzochten het met steun van IUCN NL. Zo bieden we beleidsmakers in Benin een praktische tool voor duurzamer waterbeheer.
De Ouémé is de levensader van Benin. De rivier levert cruciale diensten voor de dichtbevolkte zuidelijke delta. Ze herbergt niet alleen vele planten- en diersoorten maar zorgt ook voor schoon water, vruchtbare landbouwgrond, plaagbestrijding, duurzame visgronden en klimaatbestendigheid.
We ondersteunden lokale experts bij het in kaart brengen van de randvoorwaarden voor duurzaam waterbeheer in Benin.
In samenwerking met het ministerie van Buitenlandse Zaken
“Maar deze ecosysteemdiensten staan onder druk door plannen voor grootschalige irrigatiesystemen en waterkrachtcentrales,” vertelt Elke Praagman, senior expert ecosysteemdiensten bij IUCN NL.
Primeur in Benin
Om te bepalen wat nodig is om belangrijke ecosysteemdiensten in stand te houden, hebben lokale organisaties met steun van IUCN NL in 2019 het eerste environmental flow assessment in Benin opgezet. “In samenwerking met het Nationaal Waterinstituut van Benin en IHE Delft Institute for Water Education brachten de onderzoekers de habitats en ecosysteemdiensten in de rivierdelta in kaart en stelden ze vast hoeveel water er elke maand minimaal in de rivier moet stromen om deze in stand te houden,” vertelt Elke. “Dat was in Benin nog niet eerder gedaan.”
Klik op de afbeelding om deze te vergroten
Lokale kennis
Ter voorbereiding vond begin 2019 een multi-stakeholderbijeenkomst plaats. Naast overheden en ngo’s waren ook vertegenwoordigers van lokale gemeenschappen, vissers en boeren aanwezig. “Alle groepen konden aangeven wat zij belangrijk vonden in het onderzoek,” vertelt Elke. “Zo konden de onderzoekers ook lokale kennis meenemen. Bijvoorbeeld dat er in de benedenstroomse gebieden voldoende water moet zijn, zodat vissersboten niet aan de grond lopen.” Men kwam ook tot een gedeeld uitgangspunt: behoud van de huidige situatie.
“Zo’n onderzoek was in Benin nog niet eerder gedaan”
Dynamiek van de rivier
Het onderzoek werd in 2019 afgerond en toont onder meer het belang van de dynamiek van de rivier. “Zo werken het droge en het natte seizoen als het ware samen bij het bestrijden van de waterhyacint, een invasieve plantensoort die andere soorten verdringt,” licht Elke toe. Een andere belangrijke uitkomst: in het droge seizoen (van januari tot mei) kan er geen water aan de rivier worden onttrokken zonder cruciale ecosysteemdiensten te schaden.
Nuttige tool
Het rapport is in Benin positief ontvangen. Elke: “Het Nationaal Waterinstituut ziet het als een nuttige nieuwe tool en neemt de resultaten mee in het nieuwe waterbeheerplan. Bovendien heeft het onderzoek onze partners een betere positie gegeven ten opzichte van de instituten. Dat is ook belangrijke winst voor de toekomst.”
Het bos als klimaatbuffer in Paraguay
In de Paraguayaanse gemeente Bahia Negra gaat uitbreidende veeteelt gepaard met ongebreidelde ontbossing. Daardoor staat de regulerende functie van het bos onder druk. Samen met belanghebbenden in het landschap werkten we aan een toekomstbestendig ruimtelijk plan, zodat de natuur haar belangrijke rol als klimaatbuffer kan blijven vervullen.
“Bomen vervullen een belangrijke rol in het reguleren van water en temperatuur,” vertelt Marianne Hilders, senior expert groene economie bij IUCN NL. “Maar in de Paraguayaanse gemeente Bahia Negra staat die klimaatfunctie onder druk door grootschalige ontbossing.” Bahia Negra, ter grootte van Nederland, is een van de grootste gemeenten van Paraguay. In het oosten, langs de Paraguayrivier, liggen de Pantanal-wetlands. Richting het westen wordt het landschap droger: hier begint de Chaco, een van de grootste droogbossen van Zuid-Amerika. Daar leven bijzondere soorten, zoals miereneters, tapirs en rivierotters.
“Jaarlijks gaat circa 250.000 hectare van het Chaco-bos tegen de vlakte, een gebied dat bijna zo groot is als de provincie Groningen”
We werkten samen met belanghebbenden in het landschap aan een toekomstplan voor Bahia Negra, zodat de natuur haar belangrijke rol als klimaatbuffer kan blijven vervullen.
In samenwerking met WNF en het Ministerie van Buitenlandse Zaken
Het gebied vormt ook een belangrijke klimaatbuffer: het houdt water vast in natte periodes en geeft het vrij in het droge seizoen.
Klimaatbuffer onder druk
Die functie staat echter in toenemende mate onder druk door grootschalige ontbossing: jaarlijks gaat circa 250.000 hectare van het Chaco-bos tegen de vlakte, een gebied dat bijna zo groot is als de provincie Groningen.
Grote oppervlaktes ontbost
“Tot 2012 was dit ecosysteem nog vrijwel ongerept,” vertelt Marianne, “maar de afgelopen jaren zijn grote oppervlaktes ontbost om plaats te maken voor weides waar vee kan grazen.” Het kaalgekapte landschap is minder goed in staat water vast te houden. “De bewoners van Bahia Negra krijgen daardoor in toenemende mate te kampen met extreme droogtes en overstromingen,” legt Marianne uit.
“Lokale overheden en ministeries gingen om tafel met natuurorganisaties, organisaties van inheemse gemeenschappen, grootgrondbezitters, de veesector en financiële instellingen”
Zorgvuldige planning
Om ervoor te zorgen dat het ecosysteem niet uitgeput raakt en ook in de toekomst haar functies kan blijven vervullen, is zorgvuldige ruimtelijke planning van groot belang. “Samen met onze lokale partners brachten we daarom zoveel mogelijk partijen met een belang in het landschap samen om een toekomstbestendig landschapsplan te ontwikkelen,” vertelt Marianne. “Lokale overheden en ministeries gingen om tafel met natuurorganisaties, organisaties van inheemse gemeenschappen, grootgrondbezitters, de veesector en de financiële instellingen die uitbreiding van de veesector mogelijk maken.” Ze bespraken hoe ze ervoor kunnen zorgen dat de uitbreiding van landbouwgrond niet ten koste gaat van de klimaatregulatie in het gebied. “Bijvoorbeeld door het behoud van wadi’s,” vertelt Marianne. “Dat zijn rivierdalen die een groot deel van het jaar droog staan, maar die zich in natte periodes tijdelijk vullen met regenwater.”
Toekomstplan voor de regio
Het proces van afstemming tussen de uiteenlopende belangen van al die partijen duurde bijna drie jaar. Het resultaat mag er zijn: eind 2019 is een ruimtelijk plan voor de regio voorgesteld dat voldoende ruimte voor de natuur waarborgt én gedragen wordt door alle partijen. “Het plan geeft bijvoorbeeld aan welke stukken bebost moeten blijven om er zeker van te zijn dat diersoorten zich veilig van het ene bosgebied naar het andere kunnen verplaatsen en dat het bos als klimaatbuffer kan blijven functioneren,” vertelt Marianne, “maar er is ook vastgelegd welke stukken beschikbaar moeten blijven voor inheemse gemeenschappen.” Het plan wordt naar verwachting in 2020 wettelijk vastgesteld.
Filipijnse havenstad financiert behoud ecosysteemdiensten
Het stroomgebied van de Cagayan de Oro-rivier op het Filipijnse eiland Mindanao wordt geteisterd door ontbossing, erosie en zware overstromingen. IUCN NL ondersteunt er al twaalf jaar lokale organisaties die zich inzetten voor het behoud van cruciale ecosysteemdiensten. Hun jarenlange inzet betaalde zich in 2019 – letterlijk - uit: de havenstad Cagayan de Oro trekt nu jaarlijks een fors bedrag uit voor het behoud en herstel van ecosysteemdiensten in het stroomgebied.
In het 137.000 hectare tellende stroomgebied van de Cagayan de Oro, in het noorden van Mindanao, komen veel belangen samen. In de bossen op de bergen Kitanglad en Kalatungan bevinden zich twee beschermde gebieden waar inheemse groepen leven. Die gebieden herbergen zeldzame flora en fauna, waaronder het broed- en leefgebied van de ernstig bedreigde Filipijnse apenarend. Stroomafwaarts zorgen grootschalige landbouw en de havenstad Cagayan de Oro met circa 700.00 inwoners voor economische bedrijvigheid.
“Door naar het gebied te kijken vanuit de landschapsbenadering zagen mensen hoe het landgebruik op de ene plek problemen opleverde op andere plekken”
We bereikten een mijlpaal in de Filipijnen: na jarenlange lobby van onze lokale partners besloot de havenstad Cagayan de Oro het behoud en herstel van ecosysteemdiensten te financieren.
In samenwerking met het Ministerie van Buitenlandse Zaken
Ecosysteemdiensten
“Het natuurlijk systeem van de Cagayan de Oro heeft cruciale functies voor de regio, zoals schoon water, vruchtbare grond en het tegengaan van erosie,” vertelt Charlotte Floors van IUCN NL. “Door ontbossing, illegale houtkap en oprukkende landbouw staan die ecosysteemdiensten echter steeds meer onder druk.” Dat heeft onder andere geleid tot ernstige overstromingen.
Urgentie
In 2011 veroorzaakte de tyfoon Washi enorme overstromingen die ruim duizend levens eisten. “Door de ramp ontstond een enorm gevoel van urgentie,” vertelt Charlotte. “Het jaar daarvoor waren onze partners erin geslaagd het tot dan toe niet actieve bestuursorgaan voor het hele stroomgebied nieuw leven in te blazen. In die stroomgebiedsraad zitten vertegenwoordigers van lokale overheden, bedrijven en de inheemse bevolking, aangevuld met een coalitie van maatschappelijke organisaties die is opgericht door onze lokale partnerorganisaties. Door de ramp werd de urgentie van gezamenlijke actie pijnlijk duidelijk.”
Landschapsbenadering
Het stroomgebied van de Cagayan de Oro is verdeeld in kleinere bestuurlijke eenheden. De lokale partners pleitten daarom voor een landschapsbenadering, waarbij het volledige stroomgebied, van de bergbronnen tot aan de kust, op strategische wijze bekeken wordt. Charlotte: “Door naar het gebied te kijken vanuit de landschapsbenadering zagen mensen hoe het landgebruik op de ene plek problemen opleverde op andere plekken. En dus ook hoe men elkaar nodig heeft voor effectieve oplossingen. Dat besef was er daarvoor nauwelijks.”
“De jarenlange lobby van onze partnerorganisaties in de Filipijnen betaalde zich in 2019 - letterlijk - uit”
Lokale verordening
De jarenlange inzet van onze partnerorganisaties leidde in september 2019 tot een doorbraak. Het gemeentebestuur van havenstad Cagayan de Oro besloot structureel 10 miljoen peso belastinggeld per jaar uit te trekken voor natuurbehoud en -herstel in het stroomgebied. De inwoners van de stad betalen zo indirect mee aan maatregelen stroomopwaarts. “Bovendien gebruikt het stadsbestuur bij de toekenning van het budget informatie van onze partnerorganisaties over de plekken waar herstel of bescherming het hardst nodig is,” zegt Charlotte.
Mijlpaal
Cagayan de Oro is de eerste grote stad in de Filipijnen die een verordening heeft mét apart budget voor bescherming en herstel van een stroomgebied. Het geld komt bovenop het reeds bestaande lokale milieubudget en een vrijwillig betaalschema voor ecosysteemdiensten, dat in 2014 werd opgericht met steun van IUCN NL. “Dit is echt een mijlpaal,” zegt Charlotte. “En een voorbeeld voor de rest van het land.”
